Есірткісіз болашақ! Есірткі… Қандай құлаққа жағымсыз сөз десеңізші. Қанша адамның түбіне жеткен, бақытты өмірлерін баянсыз еткен улы зат болса да, әлі де тиылар емес. Қазіргі таңда есірткінің зиянын біле тұра, оған қарсы шығуға дәрмені жетпейтін жастар көбейді. Тек қана жастар ғана емес ересек кісілерде, өз жасында балаларына үлгі болудың орнына, кері кетіп, келешек ұрпақты улауда.
Есірткі ешқашан жақсы зат бола алмайды. Есірткінің адам денсаулығына тигізер зияны көп екені бетке басып айтпасада, әуел бастан белгілі.
Грек тілінде « ұйқы» мағынасын білдіретін «narke» сөзі ағылшын тілінде « narkotik» деген сөзге айналып, ұйықтату, жансыздандыру, сезімсіздендіру деген мағынаны береді.
Жалпы айтқанда, есірткі заттары деп жансыздандыру ерекшелігіне ие болатын заттарды айтамыз. Өйткені бұлардың құрамында мастандыратын, ашуландыратын, тыныштандыратын, сергітетін заттар да бар.
Есірткі дегеніміз адамның орталық жүйке жүйесіне әсер етіп, рухани және физикалық тепе – теңдікті бұзатын, рухани және физикалық тәуелдікке жол ашатын, жеке адамды психологиялық жағынан және экономикалық және әлеуметтік жағынан қиындыққа әкеліп соғатын заттар.
Адамның әрекеттерінде, ой – сезімдерінде өзгерістер тудыратын табиғи және синтетикалық заттарды есірткі деп атаймыз. Есірткінің көп түрі болады, бірақ ең көп қолданылатыны мыналар: апиын, морфин, героин, кокаин, кадинин, анхалимлевини.
Нашақорлық — бұл маңызды психикалық және физикалық бұзылу, ол адамның психотроптық заттарға тәуелділігі мен теріс пайдалануынан тұрады. Сонымен қатар, есірткілер адамның өзгерген санасына басып озатын және физиологиялық және психологиялық тәуелділікті тудыратын психотроптық заттар болып табылады. Мұндай заттар адам денсаулығына елеулі теріс әсер ететін жанама әсерлерге ие.
Әрбір есірткіге тәуелді адамның есірткіні пайдалану арасында жиі есірткі сынығы деп аталатын ауыр жағдай туындайды. Есірткінің көмегімен адам рахат сезіміне ие болады. Есірткіден эйфория өте қысқа уақыт, ең көп дегенде бес минутқа созылады. Одан әрі, біртіндеп дремот пен сандыраққа ауысатын босаңсыту режимі басталады. Бұл кезең бір сағаттан үш сағатқа дейін созылады.
Тәуелділік
Есірткілер әртүрлі дәрежеде физикалық және психологическую тәуелділік тудыруы мүмкін.
Психикалық (психологиялық), кейде есірткіге физикалық (физиологиялық) тәуелділікпен байланысты. Жағымды бауыр басу — жағымды әсерге (эйфория, сергектік сезімі, көтеріңкі көңіл — күй) жету үшін есірткі қабылдау және жағымсыз бауыр басу-күйзеліс пен нашар көңіл-күйден құтылу үшін есірткі қабылдау. Физикалық тәуелділік-ауыр, тіпті азап сезімдер, есірткіні тұрақты қабылдаудағы үзіліс кезінде ауыр жағдай (яғни абстинентті синдром, сыну). Бұл сезімдерден уақытша есірткі қабылдаудың жаңартылуын жояды.
Әлеуметтану тұрғысынан нашақорлық девиантты мінез-құлықтың, яғни жалпы қабылданған нормалардан ауытқитын мінез-құлықтың бір түрі болып табылады. Девиантты мінез-құлыққа бейім адамдарды итермелейтін маңызды факторлардың бірі — «заңсыз рахат алуға» ұмтылу. Басқа себептер, көбінесе — нашақорлық пен есірткі беретін тәжірибені бастан өткеруге деген ықыласы.
Нашақорлықтың пайда болу және даму себептерінің арасында мінез-құлықтың ерекшеліктері, психикалық және физикалық бұзылулар, түрлі әлеуметтік факторлардың әсері жиі аталады. Медициналық мақсатта ұзақ уақыт бойы есірткі заттарын қабылдауға мәжбүр болған науқастар арасында нашақорлықтың пайда болу жағдайлары да аз емес. Ресми медицинада қолданылатын көптеген дәрілік заттар (негізінен ұйықтататын, транквилизаторлар және есірткілік анальгетиктер) есірткі тәуелділігінің ауыр түрлерін тудыруы мүмкін, бұл оларды қолдану кезінде елеулі асқыну болып табылады.
Есірткіге тәуелділіктің аз болуына байланысты нашақорды тануы қажет.
Кез келген есірткі қабылдаудың сыртқы белгілері
Бозғылт тері
Кеңейтілген немесе тарылған қарашықтар
• Қызарған немесе күңгірт көздер
• Баяу сөйлеу
• Қозғалыстың нашар координациясы
Мінез-құлық ерекшеліктері
• Жақын нәрсеге немқұрайлылық
• Үйде ұзақ уақыт болмаған, сабақ болмаған
• Назардағы қиындықтар, жадтың нашарлауы
• Сынға барабар емес реакция
• Көңіл-күйдің жиі және күтпеген өзгерістері
• Ақша туралы ерекше өтініштер
• Үйден құндылықтар, киім және басқа да заттарды жоғалу
• Жиі түсініксіз телефон қоңыраулары
Белгілері – «дәлелдер»
• Укол іздері, кесік, көгерген жер
• Түтікке оралған қағаз, кішкентай қасықтар, капсулалар, бөтелкелер,
Құтылар
Есірткіге тәуелділік тағы неде?
• Ұйқының бұзылуы
• Бұлшық ет және буын аурулары
• Тұрақсыз қан қысымы
• Ауыздың құрғауы
• Жыныстық потенциалдың төмендеуі
• Етеккір циклінің бұзылуы
• Сарқылу
• Ағзаның қорғаныс қасиеттерінің әлсіреуі
Отбасында нашақорды анықтап, немқұрайлы болуға болмайды. Науқасты барлық күшпен маманға алып келу керек.
Нашақорлыққа көбінесе, жасөспірімдер шалдығады. Нашақор қаражатты ұрлықпен табуды көздейді, ал ұрлық жазасыз болмайды. Бара-бара жасөспірімдер нашақорға,есірткінің құлына айналады.
Онымен айналысқаннан кейін бұзақылық жасау,қорлық көрсету т.б жасауға итермелейді. Адам денесі қалжырап, көзі бұлдырап, өмірге не үшін келгені не үшін жүргені беймәлім болады. Есірткіге үйрену өте тез,оны тұтынған сайын көбірек мөлшер керек болады. Есірткі алдымен адамдарды өзіне қызықтырып,адам ағзасын шірітіп есін жоғалтады. Нашақор есірткісіз өмір сүре алмайтын халге душар болады.Себебі оны бір рет қабылдаған соң оны тағы да қабылдау қажет болады.Бір шырмалаған жанның онан құтылуы оңайға соқпайды.Сондықтан да есірткінің алдауына түсіп қалмаған жөн.
Ал, осы есірткінің шырмауына жастар қалай түседі? Біреулер ермекке дәмін көрмек болып қабылдаса, енді біреулер аңдаусызда есірткінің құрған торына түсіп жатады. Ал, одан кейінгі өмір бәрімізге мәлім болар. Ең алдымен өзіңді жоғалтасың, өмірге деген құштарлық, болашаққа деген сенім, жүздегі әсем күлкі және отбасынның саған деген сенімін, үмітін жоғалтасың. Өмірің мүлде басқа арнаға бұрылады. Сол есірткіні қайта шегу үшін сен не істемейсің? Бәріне де барасың. Өміріңде істемеген істі істейсің, ойламаған ойды ойлайсың. Ал осының бәрін көре тұра достарың сенімен қалай дос болсын? Ондай достың оларға керегі не? Яғни осының бәрі бір – ақ кезге әкеледі. Сен барлығынан айрыласың. Ал мұндайға жол бермеу үшін не істеу керек? Әрине ең алдымен өзіңе — өзің берік бол. Сені жолдан тайдыру үшін кейбіреулер сені алдап, есірткіні ұсынады. Ал сен сол кезде не істеуің керек, әлде, не деуің керек? Әрине, жоқ.
Әлемді жайлаған нашақорлық дерті күн сайын тамырын тереңге жайып барады. Бұл «жұқпалы ауруға» Қазақстан да шалдыққан. Ол уақыт озған сайын асқынып бара жатыр деп айтуға болады. Оған әр түрлі себептері бар. Менің ойымша, ең негізгісі – есірткі және психотроптық заттарға қол жетімділік. Бұған дәлел күн сайын әр-түрлі есірткі немесе психотроптық заттармен ұсталғандар жәйлі ақпарттар. Есірткі заттарды қолданатындардың басым көпшілігіне — мектеп жасындағы бойжеткендер мен бозбалалар жатады. Өйткені жасөспірімдер еліктегіш келеді, сондықтан бір рет есірткіні қолдансам ештеңе ете қоймас деп, қалай нашақор болғанын білмей қалады. Ал есірткінің қармағына бір іліккен адам, одан оңай құтылып кете алмайды.
Салауатты өмір сүремін десеңіз ешкім оған қарсы тұра алмайды. Салауатты өмір салтына денешынықтыру, спорт, дене тәрбиесі, туризм, халықаралық туризм, табиғатқа серуен, таза ауада жүру жатады. Кешкі тамақтан соң, таза ауада бір-екі сағат серуен құрып, ұйықтаудың пайдасы зор. Ұйқы 7-8 сағаттан кем болмауы тиіс. Әр адам жыл сайын бір рет еңбек демалысын тиімді пайдаланғаны жөн. Барлық кезде тамақты жаңадан дайындап ішкен дұрыс. Алланың табиғатты адам үшін жаратқанын және парыз еткенін, тіршілігінде қажетіне дұрыс пайдалануды, денсаулығына зиян келмейтіндей жағдайда болуын қадағалауды салауатты өмір салты деп ұғамыз.
Салауатты өмір салты — біздің ата-бабаларымыздан келе жатқан, әрине, ұрпақтан-ұрпаққа жалғасатын қазынамыз. Осы, қазынамызды тұңғиық түбіне батырмайтық, нашақорлық-тұңғиық түбі.
Болашағымыз нұрлы, еліміздің ертеңі нұрлы болсын десек, ел болып, халық болып болашағымызды, ұлтымызды, тегімізді жоғалтып алмау үшін нашақорлық, ішімдік, темекіден бойымызды аулақ ұстап, қоғамымыздың бұл түнектен арылуының жолын іздеп, салауатты өмір салтын насихаттайық!
